Geheime tunnel, HELlingproef en de gruwelijkheden van Srebrenica

De bunker heeft tientallen miljoenen dollars gekost, maar is nooit gebruikt. Niemand wist van het bestaan van de bunker. Mensen werden er in het geheim naartoe gebracht en werkten maar aan één kamertje. Vervolgens werd een nieuwe ploeg gestuurd. Het was een heel groot ondergronds complex met honderden kamers om in te slapen en te werken. Er stonden nog originele telefoons en andere communicatieapparatuur. Alles volgens de nieuwste technieken. Ze hadden zelfs led-verlichting, iets waar bijna niemand toen van had gehoord. Het gaf weer aan hoe anders Joegoslavië was ten opzichte van Bosnië nu.

We vervolgden onze reis naar Sarajevo. Dat was een enorme drukte. Toen we uiteindelijk het hotel hadden bereikt, moest Danny de hellingproef nog een keer oefenen. Dat was eerder ook niet echt gelukt, dus ik hield mijn hart vast op deze steile berg. Gelukkig had hij het onder de knie gekregen. Die avond gingen we met de tram naar Twist Tower. Een toren met op de 35e verdieping een super mooi uitzicht over de stad. Het plan was om daar ook iets te eten. Natuurlijk was het restaurant dicht. Bij de bar hadden ze nog maar één sandwich. Deze hadden we natuurlijk meteen geclaimed. Als toetje namen we dan maar taartjes!

De volgende dag reden we richting het vliegveld van Sarajevo, daar was namelijk in de Bosnische oorlog een tunnel gegraven, zodat de mensen van de ene kant naar de andere kant konden gaan en spullen konden smokkelen. Het gebied was namelijk helemaal omsingeld door de Serviërs. De mensen deden er wel 2 uur over om van de ene naar de andere kant van de tunnel te lopen. Wij mochten er ook een paar meter in lopen. Je moest gebukt lopen. De mensen waren toen ook helemaal bepakt en moesten uitkijken dat ze door de kabels niet geëlektrocuteerd zouden worden. In totaal zijn er wel 300.000 gered door de tunnel. Gelukkig dus ook een positief verhaal.

Die middag liepen we een berg op naar het gele fort, waarbij je mooi uitzicht had over Sarajevo. Helaas zijn er zoveel verschrikkelijke dingen gebeurd in Bosnië. Het is goed om daarbij stil te staan, zodat je eigen leven meer waardeert, maar vooral zou iedereen dit moeten zien, zodat het nooit meer gebeurt. Misschien een illusie. We bezochten Gallery 11/07/1995. Dit museum gaf met een audiotour en hartverscheurende foto's de val van Srebrenica weer. Hier werden 8373 mannen en jongens in een paar dagen vermoord door de Serven. Ze werden meegenomen, mishandeld, geëxecuteerd of ze probeerden te vluchten door de bossen, maar daar werden ze ook gepakt. Het was de bedoeling dat de mensen een veilige haven vonden in de Bosnische enclave Srebrenica die werd beschermd door Nederlandse soldaten van de VN. Niets was minder waar.. De mannen werden in massagraven begraven, maar omdat de Serven bang waren dat de graven werden ontdekt, zijn ze telkens verplaatst. De botten van één man lagen zelfs verspreid over wel 5 massagraven. Ook werd het verhaal van de moeders van Srebrenica verteld. Deze vrouwen strijden nog steeds voor gerechtigheid. Zij leven dag in dag uit met het verdriet van hun mannen, zoons, broers enz. Een vrouw heeft 5 zonen verloren door deze verschrikkelijke genocide.

Na het bezoek aan het museum zijn we gaan eten bij een gezellig restaurantje. Het eten was lekker en de ober was aardig. Wat een verademing. Die middag hadden we hetzelfde meegemaakt. Het eten is nogal veel van hetzelfde en het personeel straalt niet echt vreugde uit. Wat betreft toerisme heeft het land nog heel wat te leren. Dit zijn ook de woorden van verschillende Bosniërs die we hebben gesproken. Promoten van bezienswaardigheden, bewegwijzering enz. kunnen veel meer mensen trekken, zodat de mensen misschien ook een beter bestaan krijgen. Het gemiddelde maandsalaris is € 250! Mooie afsluiting van de dag was het Tweety kussen dat we op een marktje tegenkwamen (voor de insiders ;-))

Onze laatste dag in Bosnië was weer een aangrijpende dag. We gingen namelijk naar Srebrenica. We moesten eerst een dikke 2 uur rijden. Voordat we echt op weg waren was het 20 minuten later. De stressmomenten vlogen me om de oren. Gelukkig had Danny zijn HELlingproef geoefend, want het was echt een hel om de stad uit te komen met alle smalle en steile straatjes. Na wat rubbergeur van de banden achter gelaten te hebben, gingen we écht op weg. We reden voor de eerste keer in de Servische republiek. Dit is één van de drie etniteiten van Bosnië. Ingewikkeld dus! Het viel ons op dat er heel veel politiecontroles waren. Waarschijnlijk om te laten zien dat de Serven toch nog wel iets te zeggen hebben. Gelukkig ontsprongen we de dans. We reden naar Potocari. Hier lag de Bosnische enclave Srebrenica. Naar deze plek vluchtten alle mensen, omdat ze dachten dat ze daar veilig waren, omdat het VN gebied was, maar de Serven kwamen ook naar deze plek en de VN deed niets. Wat je hier aantreft is onbeschrijfelijk. 8372 mannen en jongens liggen hier begraven. De witte gedenkstenen zijn er te veel om te beseffen wat er nu echt is gebeurd, gevoeld, doorstaan. Het is niet voor te stellen hoe deze mannen geleden moeten hebben, bang zijn geweest en hun leven aan zich voorbij moeten hebben zien flitsen. En al die nabestaanden die deze mannen moeten missen. Vreselijk.

Alsof dit nog niet erg genoeg was, zagen we ook een open graf met een grote witte plastic zak erin. Het kan niet anders of hier zaten botten in die recent zijn gevonden of geïdentificeerd. Op een andere plek zagen we mannen die zand op een graf schepten. Het zag eruit alsof ze het graf net hadden dichtgemaakt. Ook zagen we paaltjes waar nog een witte gedenksteen moest komen. Helaas is het verhaal nog steeds niet compleet. De oorlog leeft in zoveel mensen nog voort. We bezochten ook de hal waar de Nederlandse VN soldaten zaten gelegerd en waar een aantal mensen konden schuilen, maar ook waar een enorm aantal doodskisten werd neergelegd net na de oorlog. In het gebouw kreeg ik een akelig gevoel. Zoveel ellende heeft er zich afgespeeld. De foto's die er hingen, drukte je nog eens met de neus op de feiten; Huilende vrouwen, uitgemergelde en gewonde mannen, schedels. In stilte reden we nog door het stadje Srebrenica waar ook veel mensen vandaan kwamen die zijn uitgemoord.

Gelukkig vrolijkte het lieve mannetje van het hotel in Tuzla ons op. We verbleven ook de eerste nacht in zijn hotel. Hij bracht ons zelfgemaakte Rakija, gerookte kip en een soort baklava. Mooie afsluiter van deze indrukwekkende, maar ook heftige en aangrijpende reis.